ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΣ: Ο διαχρονικός λαϊκός Έλληνας ήρωας Καραγκιόζης και η τέχνη του ελληνικού θεάτρου σκιών (σχετικά κείμενα, βίντεο παραστάσεων και μουσικών του μπερντέ)

Ο Κ Α Ρ Α Γ Κ Ι Ο Ζ Η Σ

ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ

Ο Καραγκιόζης είναι το αρχαιότερο Ελληνικό θέατρο. Τον καιρό της Επαναστάσεως εχρησίμευε ως τόπος συγκεντρώσεως και συνεννοήσεως των αρχηγών της Επαναστάσεως. Ανύποπτοι οι Τούρκοι δεν ημπορούσαν να φαντασθούν πως μέσα σ’ αυτό το θεατράκι καταστρονόντουσαν σχέδια επί σχεδίων. Τα τελευταία αυτά χρόνια έχει εξελιχθεί πάρα πολύ. Εμείς οι νεώτεροι καραγκιοζοπαίκτες εβρήκαμε τον Καραγκιόζη σε νηπιώδη κατάσταση.

Σκοπός αυτού του θεάτρου δεν είναι να ευχαριστήση μόνον το θεατή προσωρινά και να τον κάνη να γελάση, αλλά να του ριζώση πιο βαθειά το αίσθημα της οικογένειας, του πατριωτισμού και της θρησκείας.

Γενικά δε την συναίσθησιν των καθηκόντων που έχει κάθε πολίτης απέναντι της κοινωνίας και απέναντι του εαυτού του.

Σε κάθε παράσταση βρίσκει ο θεατής διδάγματα ωφελιμώτατα, η κοινωνία ολόκληρη ζωντανεύει επάνω στη σκηνή.

Κάθε πρόσωπο της σκηνής των σκιών αντιπροσωπεύει και από ένα τύπο ανθρώπων που ζουν και κινούνται τριγύρω μας.

Ο Καραγκιόζης. Είναι τέλειος τύπος ανθρώπου του λαού. Το πρώτο πρόσωπο της σκηνής των σκιών. Ευφυολόγος, τραγουδιστής, καλόκαρδος, πατριώτης, πολιτικός. Ετυμολόγος, ερωτόληπτος ωραιομανής, ενώ είναι άσχημος σε αφάνταστο βαθμό. Πότε είναι πλούσιος, πότε φτωχός, πότε κάνει τον κουτό, πότε τον παληκαρά. Άλλοτε η μεγάλη του εξυπνάδα τον οδηγεί στην τρέλλα, πότε είναι αφελής, άλλοτε είναι απατεώνας και άλλοτε προστατεύει τους αδυνάτους φτάνοντας μέχρι θυσίας. Όπου θέλεις τον βρίσκεις: στο Σαράι, στην αγορά, στα λημέρια των υπερασπιστών της Πατρίδος, στα σαλόνια, στα λημέρια των ληστών, στο δρόμο, στα μοναστήρια. Γίνεται Πασσάς, Σουλτάνος, Ναύαρχος, Στρατηγός, Πρωτοπαλήκαρο, Δικηγόρος, Γιατρός, Υπηρέτης, Μάγερας, Διπλωμάτης.

Πρώτος στις μάχες, στο ξύλο, στον έρωτα. Πρώτος στη φυλακή, πρώτος στην πολιτική, πρώτος στο ζήτω, πρώτος στο γιούχα. Είναι με όλα τα κόμματα, με όλους τους δημάρχους, με όλους τους βουλευτάς, με όλους τους υπουργούς. Πότε αντιπολιτευόμενος και άλλοτε συμπολιτευόμενος.

Μα παρ’ όλα τα επαγγέλματα που αλλάζει ποτέ δεν είναι χορτάτος, πάντοτε πεινασμένος. Κάποτε που ήθελαν να τον κάνουν Σουλτάνο, ρώτησε : «Οι Σουλτάνοι τρώνε;» Είναι ο τέλειος τύπος, του Ρωμιού.

Ο Καραγκιόζης: Είναι ο ιδανικός τύπος του φτωχού Έλληνα, του τόσο φτωχού που έχει πια απαρνηθεί κάθε ιδιωτική φροντίδα κι έχει εξυψωθεί σε εύθυμη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής. Είναι αγαθός, σκληρός καμμιά φορά στ'αστεία του, αλλά καλόκαρδος στο βάθος. Γεμάτος τεμπελιά και αισιοδοξία, αλλά και γεμάτος διάθεση ν'ανακατεύεται σε όλα. Τον ενδιαφέρει κάθε τι που γίνεται γύρω του, όλους τους πειράζει και τους κοροϊδεύει και προ πάντων τον ίδιο τον εαυτό του. Το χέρι του είναι εξαιρετικά ευκίνητο και υπερβολικά μακρύ, για σκηνικούς λόγους, για να μπορεί να ξύνει την πλάτη του και το κεφάλι του ή για να χειρονομεί. Επίσης έχει συμβολική σημασία γιατί εκπροσωπεί το έξυπνο πνεύμα του. Καρπαζώνει προθυμότατα, δέρνει αλλά και δέρνεται. Είναι ευφυολόγος, ετοιμόλογος και αστείος, ποτέ όμως γελοίος. Δεν είναι ταπεινός, ούτε όταν δέρνεται. Το δέχεται κι αυτό σαν μια κακοτυχία του και σαν συνέπεια της κακοκεφαλιάς του, με την ίδια εύθυμη εγκαρτέρηση και το ίδιο ειρωνικό του κέφι.

Σπαθάρειο Μουσείο θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου

Ο Κολυτήρης. Γυιός του Καραγκιόζη είναι το αποτύπωμα του πατέρα του. Ο Καραγκιόζης τον διδάσκει πως να κλέβη και τι κατεργαριές να κάνη.

Ο Μπάρμπα Γιώργος. Είναι ο τέλειος τύπος του βουνήσιου χωριάτη, του Ρουμελιώτη. Άνθρωπος δυνατός, τίμιος, ηθικός, πολύ αγαθού χαρακτήρος. Του αρέσει το τζάμπα και έχει μεγάλη μανία να παντρευτή. Ο Καραγκόζης γνωρίζοντας ολ’ αυτά τον μαλώνει πολλές φορές εκμεταλλευόμενος την αγαθότητά του. Επίσης είναι μεγάλος πατριώτης.

Ο Χατζηαβάτης. Είναι από τα δρώντα κυρίως πρόσωπα της σκηνής των σκιών. Είναι η πόρτα των Παραστάσεων. Τύπος αδυνάτου χαρακτήρος, δειλός στο άκρον. Πονηρός σε αφάνταστο βαθμό. Κόλαξ όσο λίγοι. Κάνει τον μισοκακόμοιρο ενώ τα αντιλαμβάνεται όλα. Παρασύρει πολλές φορές τον Καραγκιόζη σε διάφορες βρωμοδουλιές. Είναι δε αχώριστος με αυτόν.

Ο Σιορ Διονύσιος. Ζακυθινός από παλιά αρχοντική οικογένεια ξεπεσμένη. Τύπος δανδή. Πάντοτε όμως αποτυγχάνει στους έρωτές του και τις περισσότερες φορές τρώει ξύλο. Επειδή είναι ομορφοντυμένος και με καλούς τρόπους ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης τον μεταχειρίζονται πολλές φορές σα δόλωμα σε διάφορες κατεργαριές.

Ο Πεπονιάς. Είναι πασάς. Ενώ είναι δειλός κάνει το παληκάρι και ενώ είναι κουτός κάνει τον έξυπνο. Εν μέρει αγαθού χαρακτήρος. Φαγάς, φαφλατάς και εγωιστής εις το έπακρον.

Ο Σταυράκης. Κουτσαβάκης ψευτοπαληκαράς, σερέτης τύπος ψειριώτη της παλιάς Αθήνας με ευγενικούς τρόπους. Ενώ είναι άψιλος κάνει τον παραλή. Ποτέ δεν εννοεί να υποχωρήση αν και πάντοτε τρώει ξύλο της χρονιάς του. Ακολουθείται πάντοτε από έναν υπασπιστή, το Νώντα.

Ο Νώντας είναι ένας αγριόμαγκας. Χοντροκοπιά. Αγράμματος τελείως θέλει να κάνει τον εγγράμματο και διαρκώς φαλτσέρνει. Μάγκας της παλιάς αγοράς. Ενώ ανοίγει τον καυγά φεύγει πρώτος, θαυμάζει το Σταυράκη που είναι αρχηγός μιας μεγάλης παρέας που την αποτελούν ο Κρεμανταλάς, ο Σπάγκος, ο Καταχιάς, ο Καραχάλιος, ο Σπανέτος, όλοι δευτερεύοντα πρόσωπα.

Ο Εβραίος Ιακώβ. Τέλειος τύπος Εβραίου. Ευγενής, καλοκάγαθος. Κουβαρντάς, εν μέρει διπλωμάτης και γενικά άνθρωπος του συμφέροντος.

Ο Καϊκές. Γεροντάκος, βραδύγλωσσος. Παλαιός καθηγητής των ελληνικών, του αρέσει να κάνη παρέα με τους κουτσαβάκηδες. Είναι το παράσιτο της παρέας, όλοι τον βρίζουν όταν αρχίζει την εκνευριστική κουβέντα του.

Ο Ομορφονιός. Το αντίθετο του ονόματος του. Άσχημος με τεράστιο κεφάλι και μύτη. Είναι μικρόσωμος με κοντά πόδια. Έχει την ιδέα ότι είναι ωραίος και κοροϊδεύει τους άσχημους.

Ο Βελη Γκέκας. Δερβέναγας. Είναι ο παληκαράς του Σαραγιού ή μάλλον ο εκτελεστής του νόμου. Ενώ πολλές φορές κακομεταχειρίζεται τον Καραγκιόζη κατά βάθος τον φοβάται για την πονηριά του. Μόνο ο Μπάρμπα Γιώργος τα βάζει με το Βελή Γκέκα και πολλές φορές τον δέρνει.

Αυτά είναι τα κυριώτερα πρόσωπα της σκηνής των σκιών.

Μα υπάρχουν και πολλά άλλα, όπως ο Βεζύρης ο αντιπρόσωπος της εξουσίας, άλλοτε τυραννικός και άλλοτε καλός για τους υπηκόους του. Οι Πασάδες, οι Μπέηδες. Οι αμαρτωλοί και κλέφτες παρμένοι από πρόσωπα που έζησαν και έδρασαν πριν ή και κατά την Ελληνικήν Επανάσταση, πρόσωπα ευγενικά που δεν λογαριάζουν το θάνατο για το κοινό συμφέρον που μάχονται, για τους άοπλους αδελφούς τους. Ηρωικές Ελληνίδες που πολεμούν κι αυτές.

Μετά έρχονται διάφοροι άλλοι τύποι χωρικών και ανθρώπων των πόλεων. Αγάδες, Αλβανοί στρατιώτες, αξιωματούχοι διαφόρων εθνών.

Αυτά τα άψυχα δέρματα κάθε βράδυ παίρνουν ζωή μπρος στο άσπρο πανί.

Ο Καραγκιόζης πρέπει να έχη μεγάλο ταλέντο. Πρέπει τον Καραγκιόζη να τον έχη μες στην ψυχή του και να έχη εγκολπωθεί τις παραστάσεις για να μπορέση να τις μεταδώση στον κόσμο. Ο παίκτης πρέπει νάναι ετυμόλογος και τέλειος μιμητής φωνών. Επίσης πρέπει νάχη μελετήσει καλά την κοινωνία. Συγκεντρώνοντας όλ’ αυτά τα προσόντα δεν μπορεί παρά να είναι ένας μεγάλος καλλιτέχνης.

Γιατί ο Καραγκιόζης είναι το αντιπροσωπευτικότερο θέατρο της Ελλάδος χωρίς καμμιά ξένη επίδραση. Γι’ αυτό παρακολουθείται από όλες τις κοινωνικές τάξεις και μάλιστα από ανθρώπους των γραμμάτων και από σοφούς ξένους, οι οποίοι εκφράζονται με ειλικρινή ενθουσιασμό γι' αυτόν. Στο θέατρό μου έχουν έρθει πολλές φορές Βασιλείς, Πρεσβευταί και αντιπρόσωποι ξένων κρατών. Έχω δε παραστήσει σε διάφορες πρεσβείες και στα μεγάλα θέατρα των Αθηνών.

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΜΟΛΛΑΣ

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ

Oι θρύλοι του Καραγκιόζη είναι πολλοί και διάφοροι στην Ελλάδα και όσο για τους καραγκιοζοπαίκτες αυτοί δίνουν μεγάλη σημασία στο να λένε ότι ο Καραγκιόζης έζησε πραγματικά, γιατί αλλοιώτικα όλο το θέατρό τους θα κρημνισθή σαν χάρτινος πύργος. Στα χρόνια των Δουκάτων στην πόλι Σεβρί Χισάρ της Προύσης της Μικρασίας ο Δούκας ήθελε να κτίση ένα απέραντο παλάτι.

Ο εργοδηγός ο και ευνοούμενος του Δούκα, ο οποίος ονομάζετο Χατζηαβάτης, άρχισε το έργο και προσέλαβε όλους τους απαιτουμένους εργάτες.

Κατά την τρίτη εβδομάδα πήρε κι’ έναν κτίστη άσχημον με μορφήν πιθήκου και με μεγάλη ευστροφία και πνεύματος και ο οποίος με την μεγάλη του ευγλωττία δεν άφηνε τους εργάτας να δουλεύουν, μέχρι του σημείου ώστε όταν ενύκτωνε να ανάβουν τα φώτα για να τον βλέπουν και να τον ρωτάνε.

Αυτός ο κτίστης ονομάζετο Κάρα-Γικιός.

Αυτή η κατάστασις εβάσταξε μία εβδομάδα. Ο Δούκας κάθε Παρασκευή επιθεωρούσε το κτίριο. Και αφού το επιθεώρησε είδε πως δεν προχωρούσε η δουλειά. Κάλεσε λοιπόν τότε τον ευνοούμενόν του εργολάβον και τον ερώτησε γιατί δεν προχωρούσε η δουλειά. Τότε ο εργοδηγός του είπε ότι υπήρχε ένας κτίστης ονομαζόμενος Κάρα-Γκιός που με τα τόσα του ωραία αστεία απασχολούσε τους εργάτας και δεν τους άφηνε να εργασθούν.

Εθύμωσε τότε πολύ ο Δούκας και διέταξε αμέσως να τον σκοτώσουν και τον σκότωσαν.

Μετά τον θάνατον του Καραγκιόζη ετελείωσε το κτίριον και αφού ετελείωσε το κτίριον, ένας άλλος βασιλεύς κήρυξε τον πόλεμο κατά του Δούκα. Ο Δούκας έχασε τον πόλεμο και υποχρεώθηκε να πληρώση ένα μεγάλο ποσόν και είχε γίνει σκεπτικός και μελαγχολικός.

Τότε ο ευνοούμενός του Χατζηαβάτης του λέγει: «Αν άφηνες να ζήση ο Καραγκιόζης με τα αστεία του είμαι βέβαιος πως θα σε έκανε να γελάσης». Ο δε Δούκας του λέγει: «Εσύ που τον παρακολούθησες τόσον καιρό δεν μπορείς να μου τον αναπαραστήσης;». Τότε ο Χατζηαβάτης έφτιαξε από χαρτόνι το ομοίωμα του Καραγκιόζη, το δικό του και των άλλων εργατών. Και αφού πήρε λευκό πανί και έβαλε φώτα από μέσα και κάρφωσε τα χαρτόνια σε ξυλάκια, έβλεπε κανείς τις σκιές κυττάζοντας από την άλλη μεριά του πανιού.

Πραγματικά τα έλεγε τόσο έξυπνα ο Χατζηαβάτης που ο Δουκάς γέλασε και μετάνοιωσε για τον θάνατο του Καραγκιόζη και προς τιμήν του έκαμε ένα μεγάλο μνήμα και μέσα έβαλε τα οστά του καραγκιόζη τα οποία υπάρχουν και σήμερα στο Σεβρί- Χισάρ. Ο δε Χατζηαβάτης άμα είδε την επιτυχία του άρχισε να κάνη τουρνέ σ’ όλη την επαρχία και τότε διεδόθη η τέχνη του αυτή και πολλοί Τούρκοι την έμαθαν μαζί με αυτούς δε και ο Ναζίμ Βέης που διακρίθηκε σαν καλλίτερός τους και απέθανε δοξασμένος στα 1820.

Απόσπασμα από το βιβλίο:

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ όπως τάμαθε από τους Καραγκιοζοπαίχτες και πρώτα από τον Παντελή Μελίδη ο ΤΖΟΥΛΙΟ ΚΑΪΜΗΣ με κείμενο ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΜΟΛΛΑ καραγκιοζοπαίχτη και με ξυλογραφίες από ζουγραφιές του καραγκιοζοπαίχτη Αθανασίου Δεδούσαρου του LAUS VRIESLANDER, ΑΘΗΝΑ 1937. Τυπωμένο στο τυπογραφείο του «Κύκλου», οδός Δαιδάλου 26