Περήφανη η Αγια-Σοφιά, δηλώνει την Ιστορία. Κι ας φέρει ημισέληνο στον τρούλο. (Φωτ.: pontos-news.gr)
Πόντος, νύφε ακριβοθώρετος τη Πόντου τη Ευξείνου!
Ανασαιμιά στον πιστό οι εικόνες των Αγίων

Μια ελαφρά συννεφιά σκεπάζει τον Εύξεινο· μαύρα τα νερά του μέχρι το τελείωμα της θάλασσας στην ακτή κάτω από το δρόμο που χωρίζει την παράκτια ζώνη της Τραπεζούντας από το ύψωμα όπου δεσπόζει ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας.Η υγρασία κολλάει στο σώμα, μέρες καλοκαιριού, όμως τέσσερις ομάδες ανθρώπων με διαφορετικά χαρακτηριστικά, απτόητες μπαίνουν στον προαύλιο χώρο της εκκλησιάς που έγινε μουσείο και τέμενος.

Η πιο ζωηρή ομάδα είναι αυτή που ακολουθεί μια νύφη κι έναν γαμπρό, οι οποίοι έχουν επιλέξει το σημείο ως σκηνικό για τις φωτογραφίες του γάμου τους. Έχει άλλωστε κάτι γοητευτικά παλιό αλλά καλοδιατηρημένο αυτό το μέρος, πράσινο, και φόντο τη Μαύρη Θάλασσα. Σειρά παίρνουν τις γιορτινές ημέρες τα νιόπαντρα ζευγάρια της Τραπεζούντας για να βγάλουν τις... καλές τους φωτογραφίες.

Προσοχή, τζαμί! Η ενημερωτική επιγραφή ξεκαθαρίζει τα «δεν» του χώρου

Τουρίστες από όλη την Τουρκία και από αλλού –κυρίως από τις αραβικές χώρες του Κόλπου– είναι η άλλη ομάδα επισκεπτών, που εισέρχονται στον πάλαι ποτέ κυρίως ναό και τώρα τέμενος με... πεσσούς που στηρίζουν μια «εμπνευσμένη» κατασκευή η οποία κρύβει τον τρούλο. Πράσινος φωτισμός νέον, το χρώμα του Ισλάμ, σηματοδοτεί το μιχράμπ. Ουδείς μπορεί να δει τον Παντοκράτορα στον τρούλο ή το περίτεχνο μωσαϊκό στο δάπεδο...

Οι πιστοί μουσουλμάνοι που χρησιμοποιούν για το ναμάζι τους το τζαμί της Αγια-Σοφιάς (τι αντιφατικό, αλήθεια) είναι η τρίτη ομάδα, που μια σχετικά πρόσφατη απόφαση δικαστηρίου τους έδωσε τη δυνατότητα αυτήν παρά τις αντιδράσεις παγκοσμίως. Ήταν καλοκαίρι του 2013 όταν η Γενική Διεύθυνση Βακουφίων πήρε την κυριότητα του ναού, μετά από προσφυγή των θρησκευτικών Αρχών της χώρας, της υπηρεσίας Diyanet, στα δικαστήρια. Υποστήριξαν ότι «παράνομα το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού είχε καταλάβει την εκκλησία επί δεκαετίες» και κέρδισαν! Έως τότε, από τη δεκαετία του ’60, η Αγία Σοφία λειτουργούσε μόνον ως μουσείο.

Αριστερά η είσοδος για τους επισκέπτες (με υποδήματα) και δεξιά για τους πιστούς μουσουλμάνους (χωρίς παπούτσια).

Η σολομώντεια λύση που δόθηκε μετά τις αντιδράσεις ήταν να χωριστεί η Αγία Σοφία Τραπεζούντας και να λειτουργεί ως τζαμί και ως μουσείο. Στον κυρίως ναό το τζαμί, στα κλίτη οι επισκέψιμοι χώροι με τις τοιχογραφίες.

Έλληνες επισκέπτες, οι περισσότεροι απόγονοι Ποντίων που κάποτε εδώ λειτουργούνταν, γιόρταζαν τις χαρές τους και αποχαιρετούσαν τους τεθνεότες, είναι η τέταρτη, μεγάλη ομάδα ανθρώπων που φτάνουν στην εκκλησία.

Δεν είναι ξένοι κι όμως στέκονται σιωπηλοί απέναντι στην παρακαταθήκη της Ιστορία· βουβοί στον πόνο της απώλειας.

Λεπτομέρεια από τον ανάγλυφο διάκοσμο του ναού

Στα χρόνια του Μανουήλ Α΄ Μεγάλου Κομνηνού οικοδομήθηκε ο περικαλλής βυζαντινός ναός, πρώτο μισό του 13ου αιώνα, στα πρότυπα της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης· είναι σύνθετος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, νάρθηκα και τρία εντυπωσιακά πρόπυλα. Διακοσμήθηκε με εξαιρετικές τοιχογραφίες, οι περισσότερες από τις οποίες ανήκουν στην περίοδο της παλαιολόγειας αναγέννησης, τέχνη που έδινε έμφαση στην ανθρώπινη υπόσταση των εικονιζομένων, με πολυπρόσωπες συνθέσεις και τοπία που τονίζονται εμφατικά. Ο επισκέπτης βλέπει σκηνές από την Καινή Διαθήκη – όσες εν πάση περιπτώσει έχουν διασωθεί...

Η ανάδειξη των αγιογραφιών έγινε μετά από σκληρή δουλειά της ομάδας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου μεταξύ 1958 και 1964. Όπως όμως δήλωσε ειδικός που ενεπλάκη στη διαδικασία τότε, μόνο το ένα έκτο των τοιχογραφιών επιβίωσαν στο χρόνο και στο σοβά...¹ Σχεδόν όλο το εσωτερικό του ναού σοβαντίστηκε όταν ο ναός έγινε τζαμί, μετά την εκδίωξη της ορθόδοξης κοινότητας της Τραπεζούντας.

Σήμερα οι επισκέπτες της Αγίας Σοφίας βλέπουν στον κεντρικό ναό ένα τζαμί όπου κουρτίνες σκεπάζουν το διάκοσμο του θόλου και διαχωρίζουν τα κλίτη. Πίσω από την κουρτίνα είναι που ανοίγεται ο πλούτος της χριστιανικής πίστης, τσακισμένος κι αυτός, με τοιχογραφίες καταστραμμένες από την μήνιν της άγνοιας κάποιων φανατισμένων Τούρκων.
Αυτήν την εκκλησία θέλει να πάρει πίσω από τους Τούρκους και να περάσει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ο Ιβάν Σαββίδης προτείνοντάς τους να τους χτίσει αλλού στην Τραπεζούντα ένα τέμενος.

Για την ώρα πάντως, οι γείτονες σιωπούν...
Κείμενο, φωτογραφίες, βίντεο: Έρση Βατού
____
1. Πληροφορίες για τις εργασίες ανάδειξης των τοιχογραφιών μπορείτε να διαβάσετε στο David Winfield, «Sancta Sophia, Trebizond: A Note on the Cleaning and Conservation Work», Studies in Conservation, τόμ. 8, αρ. 4 (Νοέμ. 1963), σ. 117-130.

ΠΗΓΗ: http://www.pontos-news.gr/article/141110/pontos-newsgr-stin-agia-sofia-trapezoyntas-foto-vinteo

-----------------------------------

Οι Τούρκοι φέρνουν στο φως τις τοιχογραφίες της Αγίας Σοφίας στην Τραπεζούντα

Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας είναι ένα από τα ορόσημα της Τραπεζούντας. Πλέον λειτουργεί ως τζαμί. Οι τουρκικές αρχές αποφάσισαν να τις κάνουν ξανά προσβάσιμες για να ενισχύσουν τον τοπικό τουρισμό. Μέχρι σήμερα ήταν καλυμμένες με ξύλο και ο τουρισμός είχε πέσει από τότε που η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί.

Η Αγία Σοφία, έργο στα χρόνια του Μανουήλ Α’ Μεγάλου Κομνηνού, διακοσμήθηκε με εξαιρετικές τοιχογραφίες, οι περισσότερες από τις οποίες ανήκουν στην περίοδο της παλαιολόγειας αναγέννησης. Αυτές οι τοιχογραφίες καλύφθηκαν όπως-όπως προκειμένου να μην ενοχλούνται οι πιστοί, και μόνο μερικές σκηνές της Παλαιάς Διαθήκης γλίτωσαν από το σοβά. Ό,τι έχει αναδειχθεί οφείλεται στη σκληρή δουλειά ομάδας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, μεταξύ 1958 και 1964.

Αντίστοιχες εργασίες γίνονται και στην Παναγία Χρυσοκέφαλο (μεγάλο τέμενος του Φατίχ για τους Τούρκους), η οποία αναμένεται να ανοίξει σε μερικούς μήνες για το κοινό. «Αποκαλύψαμε μωσαϊκά ηλικίας 1.600 ετών. Πρότασή μας είναι να καλυφθούν με τζάμι, αντί με ξύλο, ώστε να τα βλέπουν οι επισκέπτες», ανέφερε μιλώντας στο Doğan ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Πολιτισμού και Τουρισμού Νομού Τραπεζούντας Αλί Αϊβάζογλου. Όπως είπε, κάτι παρόμοιο θα συμβεί και στην Αγία Σοφία. «Η κατασκευή που βλέπουμε τώρα στην Αγία Σοφία δεν θα υπάρχει. Το ξύλο θα φύγει και θα υπάρχει κάλυψη εξολοκλήρου με γυαλί», σημείωσε, και πρόσθεσε ότι το σημείο που σήμερα γίνεται προσευχή θα ανοίξει για το κοινό και οι πιστοί θα «μετακινηθούν» σε άλλο σημείο.

Η Αγία Σοφία Τραπεζούντας λειτουργούσε ως μουσείο μέχρι το 1964. Τον Ιούλιο του 2013 η Γενική Διεύθυνση Βακουφίων πήρε την κυριότητα του ναού, μετά από προσφυγή των θρησκευτικών Αρχών της Τουρκίας, της υπηρεσίας Diyanet, στα δικαστήρια. Υποστήριξαν ότι «παράνομα το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού είχε καταλάβει την εκκλησία επί δεκαετίες» και κέρδισαν. Οι ιδιοκτήτες των καταστημάτων γύρω από την Αγία Σοφία, όμως, δεν είναι καθόλου ευχαριστημένοι, καθώς, όπως ανέφεραν στο Doğan, από το 2013 η κίνηση έχει μειωθεί αισθητά. «Από τότε που έγινε τζαμί οι τουρίστες σταμάτησαν να έρχονται», λένε χαρακτηριστικά και τονίζουν ότι ουδέποτε ζητήθηκε η άποψή τους.

Δείτε τις φωτογραφίες: